unggag-ungguh basa

UNGGAH-UNGGUH BASA JAWI

A.      Pangertosan

Unggah-ungguh ugi asring kasebat undha usuk, tingkat tutur, tingkat ujaran, utawi speech level.

1.       Unggah-ungguh, tegesipun tata pranata ing basa miturut lungguhing tatakrama.

2.       Undha usuk, tegesipun tatakrama unggah-ungguhing ginem tuwin tindak-tanduk utawi sopan babagan pangandikan lan tumindhakipun (pangucap saha patrap).

3.       Tingkat (speech levels) inggih punika tata caranipun (kode) ngaturaken raos pakurmatan (sopan) dhumateng tiyang sanes rikalanipun sami gineman.

Unggah-ungguhing basa menika mujudaken adat sopan santunipun basa jawi jalaran adat utawi pakulinan sopan santun, mangertos lan nindakake tatakrama menika saged mratelakaken pribadinipun tiyang jawi saha cirining bebrayang (masyarakat) jawi.

B.      Panganggenipun Basa Jawi

1.       Campur kode

a.       Homogen: mboten campur kode.

b.       Heterogen: ngginakaken basa ingkang dipuncampur / campur kode. (utaminipun dipun gunakaken tiyang mudha/nem-neman).

Tuladha: ndek wingi awan makan siang ning omahe Yoga.

2.       Alih kode

Tiyang gineman wonten samadyaning bebrayan agung kedah ngungak panggenan lan kawontenan (empan papan), pramila asring ngginakaken alih kode utawi gantos basa ingkang dipunginakaken.

Tuladha: A= kowe wis nyuci klambi durung?

 B= wis ndek esok nyuciku klambi.

3.       Kirang ngembaka

Basa jawi ing wekdal menika ajinipun kirang lan wonten  bebrayan agung kawastanan kirang ngrembaka, jalaran keterak: kolokial, down float, rural.

a.       Kolokial

Basa jawi (ragam krama) kirang ngrembaka lan kuncarawonten ing bebrayan agung, amargi namung kaginakaken ing kawontenan mboten resmi (informal), namung winates wonten ing tataran daerah (lokal).

b.     Down float

Basa jawi kirang ngrembaka lan sumebar wonten bebrayan, jalaran mlorot ajinipun, mboten saged kangge jaminan gesang bebrayan (masa depan), senajan pamanggih menika perlu dipun taliti malih kanthi titi lan permati.

c.      Rural

Bebrayan agung jawi piyambak tasih sami anggadhahi pemanggih bilih basa jawi menika basa ingkang kirang bergengsi, sipatipun ndesani, ajrih dipun sebat ketinggalan jaman. Namung menawi kalihan basa lan budaya manca, generasi mudha kita sami gandrung kayungyung ngantos lali purwa duksina, kesupen kalihan kapribaden lan jatidhirinipun piyambak.

C.      Jinising unggah-ungguhing Basa

Basa jawi menika adhedhasar wujudipun basa utawi tembung (leksikon) bakunipun wonten tiga, inggih menika basa: ngoko, madya, lan krama utawi unggah-ungguh basa menika makna lan paedhahipun mujudaken sopan santun ing bab basa (linguistic etiquette), ingkang saged kaperang dados tiga, inggih menika: low honorifics, middle honorifics, lan high honorifics.

1.       Low honorifics, tegesipun sopan santun ingkang andhap.

2.       Midle honorifics, tegesipun ingkang cekapan utawi samadya.

3.       High honorifics, tegesipun sopan santun ingkang inggil (ngurmati sanget).

Adhedhasar dhapukanipun ukara lan pamilihing tembung basa jawi menika saged kaperang wonten pinten-pinten pamanggih, kadosta:

1.       Ki Padmususastra (1989), unggah-ungguhing basa wonten 6 tataran, inggih menika:

a.      Basa ngoko: -ngoko lugu.

 -ngoko andhap: antya basa, basa antya.

b.     Basa krama: -wredha krama.

 -madya krama.

 -madyantara.

c.      Krama inggil.

d.     Krama desa.

e.      Basa kedhaton utawi basa bagongan.

f.      Basa kasar.

2.       Soepomo poedjosoedarmo, dkk (1979); unggah-ungguhipun basa saged kaperang dados 9 tataran, inggih menika:

a.      Krama: mudha krama, kramantara, wredha krama.

b.     Madya: madya krama, madyantara, madya ngoko.

c.      Ngoko: basa antya, antya basa, ngoko lugu.

3.       Subalidinata (1994), ngandaraken bilih unggah-ungguh basa jawi menika kaperang dados 2 perangan, inggih menika: ngoko lan krama (krama lugu lan kromo alus)